Diabetes Mellitus (Şeker hastalığı) Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
Diyet ve egzersizle kan şekeri kontrolü sağlanamayan Tip 2 diyabetik hastalarda bunu sağlamak için ağızdan şeker düşürücü ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar etkilerini farklı mekanizmalarla gösterirler.
Sulfonilüreler
Pankreastan insülin salgısını arttırır.
Örnek: Gliclazide (diamicron), Glipizide (Glucotrol XL, Glutril), Glimepiride (Amaryl)…Genellikle yemekten 30 dk önce önerilir. Sabah ve akşam'a dozlar bölünebilir. En önemli yan etkisi hipoglisemidir(şeker düşüklüğü). Bu ilaçların karaciğer, böbrek ya da kalp yetmezliği olan hastlarda kullanılması sakıncalıdır.
Biguanidler
Gerçek bir hipoglisemik ajan değildir, şeker hastalığı olmayan bireylerde kan şekerini düşürmez. Bir antihiperglisemik ajandır. Pankreastan insülin salgısını uyarmaz. Karaciğerden kana glukoz (basit şeker) verilmesini azaltır, vücudumuzda ki dokuların insüline hassasiyetini arttırır.
Örnek: Metformin (Glucophage Retard). Böbrek yetmezliği, karaciğer hastalığı, ağır kalp yetmezliği, dolaşım bozukluğu ve bronşiti (Kronik obstruktif akciğer hastalığı) olanlarda kullanılamaz. En sık görülen yan etkisi ishal (ilacın kullanımın devam edildiğinde kendiliğinden düzelir) ve en önemli yan etkiside kullanımı sakıncalı kişilerde kullanıldığında nadiren laktik asidoz komasına yol açabilir.
Kısa etkili insulin salgılatan ilaçlar
Bunlarda sulfonilüreler gibi pankreastan insulin salgısını arttırarak etki ederler. Ancak etki başlangıcı sulfonilürelere gore daha çabuk ve etki süreleri daha kısadır. Yemekle birlikte alınırlar ve tokluk kan şekerini control ederler. Ülkemizde nateglinide ve repaglinide (Starlix ve Novonorm) bulunmaktadır.
Tiazolidinedionelar
Bu ilaçlar vücudumuzun insüline olan hassasiyetini arttırarak etki ederler. Daha çok karaciğer dışındaki dokuların insüline hassasiyetini arttırırlar. Bu grubun ilk üyesi olan troglitazone ile ciddi karaciğer yetmezliği ortaya çıktığı için kullanımdan kaldırıldı. Halen kullanımda olan roziglitazone ve pioglitazone( Avandia, Actos, Glifix) bu açıdan güvenli olarak kullanılmaktadır. Ancak yine de kullanım sırasında karaciğer fonksiyonları izlenmektedir. Kilo alımı ve ödem bu ilaçların kullanımında görülebilecek yan etkilerdir.
Alfa Glukozidaz İnhibitörü
İnce barsakta yemeklerle alınan şekerlerin barsaklarda parçalanıp, emilmesini ve kana geçmesini engeller. Yemeklerin ilk lokması ile birlikte alınmalıdır.
Örnek: Acarbose (Glucobay). Bu ilacın en önemli yan etkisi gaz ve şişkinliktir, ilacın kullanımı ile genellikle 2-6 haftada düzelir. Düzelme olmazsa veya yakınmalar çok şiddetli ise ilacın değiştirilmesi gerekebilir.
§ Kan şekeri kontrolü diyet, egzersiz ve ağızdan alınan şeker düşürücü ilaçlarla sağlanamayan tip 2 diyabetik hastalarda;
§ İlaçların kullanılmasının diğer sağlık problemleri nedeniyle sakıncalı olduğu diyet ve egzersizle kan şekeri kontrolü sağlanamayan Tip 2 diyabetik hastalarda;
§ Tip 1 diyabetik hastalarda diyabet teşhisinden itibaren kan şekeri kontrolünün sağlanması için insülin kullanılması gereklidir.
İnsülin Tedavisi
Günümüzde diyabeti olan hastalar için hedefimiz kan şekeri değerlerini normal değerlere getirebilmektir. İnsülin tedavisinin amacı vücutta eksik olan insülin'i yerine koyarak kan şekeri kontrolünü sağlamaktır. İnsülin bağımlılık yapmaz. Vücudumuzda insülin eksikliği olduğu müddetçe insülin kullanmamız gereklidir. Genellikle vücudumuzda insülin ihtiyacı başladığında pankreasın insülin üreten hücrelerinin en az €'i harap olmuştur ve harap olan pankreasın insülin üreten hücreleri ne yazıkki kendini yenileyemez. Bu nedenle vücudumuzda yeterince üretilemeyen bu hormonu insülin enjeksiyonları ile dışarıdan sürekli yerine koymamız gerekir.
Yeni tanı Tip 1 diyabetiklere, hastanın uyumu da göz önüne alınarak günde 2-5 kez olmak üzere insülin enjeksiyonu önerilir. Tip 2 diyabetik hastalarda kan şekeri kontrolüne ve diğer sağlık problemlerine göre günde 1 ile 4 defa insülin kullanımı gerekebilir. Hastalar kendi enjeksiyonlarını kendileri yapar ve evde kan şekerlerini glukometre ile takip ederek insülin dozlarını ayarlarlayabilirler.
Türkiye'de çeşitli insülin türleri mevcuttur. (Şişeler) Flakonlar Mart 2000 tarihine kadar 40 IU/ml insülin içermekteydi ve buna uygun kırmızı kapaklı U-40 yazılı insülin enjektörleri ile birlikte kullanılmaktaydı. Ancak Mart 2000'den sonra flakonların yoğunluğu 100 (ünite)IU/ml'e yükseltildi ve bu şişelerin kapakları turuncu renk olarak satışa sunuldu. Turuncu kapaklı bu şişelerin içindeki insülin daha yoğun ve mutlaka turuncu kapaklı bu şişeler için hazırlanmış yine kapakları turuncu olan U-100 insülin enjektörleri ile yapılması gerekir.
Orta etkili insülinlere de (NPH) İnsulitard HM, Humulin N örnek verilebilir. Bunun dışında iki insülin türünün değişik oranlarda karışımlarını içeren Mikstard HM veya Humulin M insülinler mevcuttur (70/30= p NPH, % 30 Kristalize insülin içerir). İnsülin kalemleri ile kullanılan insülinler 100 IU/ml'de insülin içerirler, kartuş formundadırlar ve sadece kalem ile uygulanabilirler. İnsülin enjektörleri ile uygulanmaları kesinlikle önerilmez.
İnsülin Nasıl Üretilir?
Üretilen ilk insülin preparatları hayvan pankreasından elde edilirken (sığır, domuz ya da sığır/domuz karışımı) son 10 yıl içinde yarı sentetik yolla insan insülini elde edilmiş (Hayvanlardan elde edilen insülin biyolojik ve kimyasal reaksiyonlarla insanın ürettiği insülinle aynı hale getirilmiş) ve daha sonra genetik mühendisliği ile bakteriler ve mayalara insan insülin geni aşılanarak insan insülini üretmeleri sağlanmıştır. Günümüzde biyosentetik insan insülinleri rekombinant DNA teknolojisi ile üretilmekte ve şeker hastalarınca yaygın olarak kullanılmaktadır.
İnsülinler en basit biçimde kısa, orta ve uzun etki süreli olmak üzere etki sürelerine göre sınıflandırılabilirse de unutulmaması gereken nokta enjekte edilen insülinin emilimi aynı kişide % oranında, kişiler arasında ise P'ye varan oranda değişkenlik gösterebilir.
Kısa Etki Süreli İnsülinler
Bu tür insülinler diğerlerine göre biraz daha hızlı emilir. Subkutan (Ciltaltına) enjeksiyondan yaklaşık 30 dk sonra etkisi başlar, maksimum etki süresi 1-3 saat, toplam etki süresi ise 8 saattir. Su gibi berrak solüsyon şeklinde olan bu insülinler (regüler, kristalize) yemeklerle ve günde iki kere ya da daha fazla uygulanır. Ülkemizde Actrapid HM 100 IU/ml flakon(şişe), Actrapid HM Penfill 100 IU/ml insülin kalemi insülini, Humulin R 100 IU/ml flakon(şişe), Humulin R Prefill 100 IU/ml insülin kalemi insülini bu tür insülinlere örnek olarak verilebilir.
Çabuk etkili insulin analogları:
Lyspro (Humalog) ve İnsülin aspart (Novorapid) insan insülinidir. Kristalize insüline göre daha çabuk etki gösterbilmesi için yapısı değiştirilmiştir. Bu değişiklik ile deri altı enjeksiyonda kısa etkili kiristalize insüline göre daha hızlı emilen bir insülin elde edilmiştir. Bu özelliği nedeniyle Lispro(Humalog) insülin ve insülin aspart (Novorapid) "Rapid acting insulin" "Çabuk etkili insülin" olarak isimlendirilmektedir. Lispro insülin enjekte edildikten 10-15 dk sonra emilmekte, 40-60 dk sonra maksimum etkisi ortaya çıkmakta ve etkisi yaklaşık 4 saatte bitmektedir. Bu özellikleri nedeniyle insülin yapılır yapılmaz yemek yeme imkanı dogduğu gibi yemek sonrası kan şekeri yüksekliği için daha yeterli serum insülin konsantrasyonu elde edilmektedir. Yani yemek masasına oturduğunuzda yemeğe başlarken yapılabilir. Bunun yanında Lispro(Humalog) insülin ve insülin aspart'ın (Novorapid) gece hipoglisemi sıklığını azalttığı rapor edilmektedir . Lispro(Humalog) insülin ve insülin aspart (Novorapid) ile ilgili en önemli sorun etki süresinin kısa olması nedeniyle öğlen ve akşam yemeklerinden sonra geç dönemde kan şekerinin yükselmesine yol açabilmesidir. Bu nedenle günümüzde bazal insülinlerle birlikte kullanımı önerilmektedir.
Orta Etki Süreli İnsülinler
İnsülinin etki süresini uzatmak için fizyolojik pH'da çözünürlüğünün azaltılması yoluna gidilmiştir. İzofan (NPH) insülinler bu gruba dahildir. Bulanık süspansiyon şeklinde mevcut olan bu insülinlerin (sulandırılmış süt gibi veya üzerine su konmuş rakı gibi) etki başlangıcı 1.5 saat maksimum etki süresi 4-12 saat toplam etki süresi 24 saattir.Günde bir yada iki kez uygulanırlar. Ülkemizde bu insülini içeren insülin preparatları şunlardır. Insulitard HM penfill, Insulitard HM flakon, Humulin N prefill, Humulin N flakon...
Uzun Etkili İnsülinler (Bazal insülinler)
Bu tür insülinlerin etki başlangıcı 4 saat maksimum etki süresi 8-24 saat, toplam etki süresi 24 saattir.Günde bir kez uygulanır. İnsan insulinin aminoasit dizisinde değişiklikle ve etki süresinin uzaması sağlanan analog insülinlerden Ülkemizde insulin glargine (Lantus) ve insulin detemir (Levemir) mevcuttur. Bu insülinler,yemek yemesek bile vücudumuzun enerji ihtiyacını karşılamak için gerekli olan şeker, protein ve yağların kullanılması için gerekli olan insülini yerine koymak amacıyla (Bazal insulin) günde bir veya iki kez uygulanan insülinlerdir. Berrak görünümdedirler. Gebelikte kullanımı ile ilgili henüz yeterli bilgi olmadığı için gebelikte önerilmemektedir. Yoğun insulin tedavisi alan hastalarda yaşam kalitesini arttırdığı, ciddi gece hipolarını azalttığı için tercih edilmektedirler.
Hazır Karışım İnsülinler
Başlangıç etkisi daha hızlı olan ve yemeklere bağlı glukoz yükselmesinin üstesinden gelebilecek bir preparat olarak geliştirilen preparatlardır.Etki başlangıcı 0.5 saat,maksimum etki süresi 2-8 saat,toplam etki süresi 24 saat kadardır.Günde bir ya da iki kez kullanılır. Bu preparatlar nötral kısa etki süreli (regüler) insülinle NPH insülinin karışımıdır. Bu insülinlere Mixtard HM Penfill 10,20,30,40,50; Mixtard HM flakon, Humulin M 70/30 prefill, Humulin M70/30 ve 20/80 flakon örnek olarak verilebilir. Ülkemizde şu anda Mixtard 20; Mixtard 30; Humulin M 70/30 kullanılmaktadır. Bunun yanısıra çabuk etkili analog insülinlerin orta etkili insülinlerle hazır karışımları da kullanılmaktadır. Novomix 30 ve Humalog Mix 25/75 ülkemizde kullanılmaktadır.
İnsülini Nasıl Saklamalıyız?
İnsülin preparatlarının raf ömrü 2-8 C'de(buzdolabında meyve, sebzelerin saklandığı kısımda), direkt güneş ışığına maruz kalmadan saklandığında yaklaşık 30 aydır. Dondurulmamalıdır. Uygun saklama koşullarında insülinlerin raf ömrü 30 ayı aşar. İnsülinler oda ısısında 1 ay bozulmadan saklanabilir.(20-25 C). Şişelerin direk güneş ışığında kalması, şişelerin donması, şişelerin aşırı sıcakta bırakılması(yaz sıcağında araba içerisinde unutulması gibi) insülinin bozulmasına yol açar.
Normoglisemik günlere...
